Zaburzenia odżywiania to nie wymysł nastolatek.
Jak rozpoznać pierwsze sygnały alarmowe? Jak z nimi walczyć? Czym są zaburzenia związane z jedzeniem?
Zgodnie z definicją, zaburzenia żywienia to jednostki chorobowe związane z odżywianiem i posiadające podłoże psychiczne. Dzielimy je na dwie grupy:
→ zaburzenia specyficzne
→ zaburzenia niespecyficzne
Zacznę od przybliżenia Wam grupy zaburzeń specyficznych.Jadłowstręt psychiczny- Anorexia Nervosa (grec. an- brak, orexis- apetyt). Zgodnie z definicją jest zaburzeniem polegającym na celowej utracie masy ciała wywołanej i utrzymywanej przez chorego. Wyróżniamy dwie postaci choroby- typ przeczyszczający (gdzie dochodzi do zachowań kompensacyjnych po jedzeniu) oraz typ ograniczający (gdzie jedzenie ogranicza się do minimum).
Kryteria diagnostyczne obejmują:
→ masę ciała utrzymującą się na poziomie o 15% niższym od należnej dla danego wieku (dla uproszczenia stosuje się również skalę BMI, gdzie anoreksję cechuje poziom utrzymany poniżej 17,5)
→ lęk przed przytyciem
→ zaburzony obraz własnego ciała
→ czynności zapobiegające zwiększeniu masy ciała (głodówki, ćwiczenia ponad normę)
→ unikanie pożywienia uznawanego za tuczące
→ zaburzenia hormonalne- zanik miesiączki u kobiet, zaburzenia potencji i libido u mężczyzn
→ znaczne obniżenie samooceny
→ stosowanie środków przeczyszczających, wymioty ← w przypadku anoreksji typu przeczyszczającego
Grupą osób szczególnie narażoną na zachorowanie są dziewczęta w wieku od 14 do 18 lat. Anoreksja przeważnie występuje u osób poniżej 25 roku życia, przy czym szacuje się, że około 10 razy częściej zapadają na nią kobiety.
Jaka jest przyczyna zapadalności na tę chorobę? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, anoreksji nie powoduje wirus, ani bakteria. Każdy przypadek powinien być rozpoznawany osobno z uwzględnieniem czynników biologicznych, predyspozycji psychologicznych oraz zaplecza socjologicznego.
Często choroba wywołana jest przez traumatyczne wydarzenie z okresu wczesnej młodości lub dzieciństwa. Zdarza się, że bolesne doświadczenie molestowania przyczynia się do powstania choroby, ponieważ zadaniem anoreksji w tym przypadku jest zahamowanie rozwoju fizycznego i seksualnego, a w efekcie obrona przed kontaktami seksualnymi ze strony potencjalnych agresorów.
Wpływ na powstanie choroby miewają również czynniki środowiskowe- zwłaszcza jeśli chodzi o środowisko pierwotne, czyli rodzinę. Słyszeliście o rodzinach anorektycznych? Trudno uwierzyć, ale zdarza się, że rodzina podtrzymuje chorobę po to, by utrzymać specyficzną organizację i nie doprowadzić do zaburzeń homeostazy wewnątrz systemu.
Jakie są rodziny anorektyczne?
→ nadopiekuńcze- w takich rodzinach świat zewnętrzny postrzegany jest jako wrogi i niebezpieczny; członkowie systemu uważają, że tylko wewnątrz niego są bezpieczni, a przed otoczeniem muszą się nawzajem chronić
→ sztywne- posiadają własne zasady, które właściwie nigdy nie ulegają zmianom; zasady te mają zapewniać porządek wewnątrz rodziny; sztywność jest niemożnością adaptacji do zmian jakichkolwiek
→ usidlone- w rodzinie wszyscy się o siebie troszczą, bardzo dbają o siebie nawzajem, są silnie ze sobą związani; usidlenie to wynika z poczucia obowiązku względem innych członków systemu
→ unikają konfliktów- konflikty, rozmowy o nim, nieporozumienia są postrzegane jako zagrożenie dla homeostazy wewnątrz systemu; rodziny unikają rozmów o problemach udając, że te nie istnieją
→ rodzice wciągają dzieci w konflikt małżeński- rodzice poszukują sojuszników w walce między sobą; to cecha charakterystyczna dla anoreksji: dziecko podtrzymując chorobę podtrzymuje harmonie wewnątrz rodziny- gdy jest chore, wszyscy członkowie systemu solidarnie się nim opiekują, wypełniają własne role
Zdarza się, że anoreksja nervosa wyrasta na fundamencie nieadaptacyjnych przekonań. Wyobraźmy sobie sytuację, w której Ania ma siostrę Basię. Ania ma 13 lat, Basia 18. BMI Ani jest w normie, wygląda jak typowa nastolatka. BMI Basi, jej siostry, wynosi jakieś 18. Siostra ma szybką przemianę materii, dużo ćwiczy, trzyma się diety. Basia dobrze dogaduje się z rodzicami, czasami konsultują z nią różne ważne sprawy, piją razem kawę i opowiadają żarty, których Ania czasami nie rozumie, rozmawiają o książkach, których Ania jeszcze nie czytała, wszak żadna z tych książek to nie „Dzieci z Bullerbyn”. Ania wkracza powoli w czas młodzieńczego buntu. Chciałaby żeby rodzice traktowali ją poważnie, chciałaby mieć z nimi taki kontakt jak Basia. „Jestem dla nich czarną owcą, kochają mnie mniej!” myśli rozżalona. Uważa, że cała uwaga rodziców skupia się na jej starszej siostrze. To z niej są dumni. „Zawsze jest taką pilną uczennicą, odnosi sukcesy w sporcie, wolą ją ode mnie”. Na tym historyjka mogłaby się zakończyć w naszych głowach. To sytuacja jakich wiele- rodzeństwo bywa o siebie zazdrosne, czasami fajnie mieć rodzica tylko dla siebie. Wyobraźmy sobie jednak, że sytuacja w tym przypadku jest trochę trudniejsza. Ania jest podatna na wpływy otoczenia, sugestie, jest też dość emocjonalna. Ma nie do końca pewną i wysoką samoocenę, trochę kompleksów. W głowie Ani pojawia się projekcja, która wpłynie na jej dalsze życie.
Ania zaczyna utożsamiać pozycję siostry z jej wyglądem.
Basia jest szczęśliwa, bo jest chuda!
Wszyscy interesują się Basią, bo jest chuda.
Wszyscy martwią się o Basię, bo jest chuda.
Bycie chudym daje poczucie szczęścia.
Chudzi ludzie to ludzie sukcesu.
Ludzie, którzy nie są chudzi są słabi, bo nie mają silnej woli.
W końcu jestem w czymś najlepsza.
Mam kontrolę nad jedzeniem- mam kontrolę nad swoim życiem.
Widzicie to? Moment, w którym zwykłe trudności mogą stać się olbrzymim, niebezpiecznym problemem? Bardzo, bardzo ciężko jest to wyłapać. Stąd też bardzo ważna jest obserwacja osoby, którą „podejrzewamy” o anoreksję. Odmawianie posiłków, niechęć do kontaktów z innymi, niewychodzenie do restauracji, jedzenie w samotności, wybieranie obszernych ubrań zakrywających ciało, zmęczenie, apatia i obniżenie nastroju- to są niełatwe do wykrycia, ale bardzo ważne alerty mówiące, że może dziać się coś niedobrego.
Anoreksja jest chorobą duszy i ciała. Zdarza się, że współwystępuje z zaburzeniami lękowymi i depresyjnymi, zaburzeniami osobowości, chorobą afektywną dwubiegunową, zaburzeniami kontroli impulsów.
Wśród najpoważniejszych powikłań po anoreksji znajdują się:
→ zaburzenia wodno- elektrolitowe
→ zaburzenia sercowo- naczyniowe
→ zaburzenia hormonalne
→ osteoporoza
→ niedobory witamin i minerałów
→ zaburzenia ze strony układu pokarmowego i wydalniczego
Skutki, które „widać” to:
→ niska masa ciała
→ sucha skóra
→ suche, zniszczone włosy i paznokcie
→ zaburzona termoregulacja, zasinienie kończyn
→ pojawienie się lanugo- owłosienia na ramionach, twarzy i plecach, które powstaje prawdopodobnie po to, by utrzymać ciepłotę ciała
I niestety, śmierć. Anoreksja jest chorobą psychiczną o najwyższej śmiertelności. Szacuje się, że w ciągu 10 lat po rozpoznaniu umiera co dziesiąta chora. Ryzyko śmiertelności jest tym wyższe, im niższa jest masa ciała, a dłuższy czas trwania choroby. Dlatego tak szalenie ważne jest, by nigdy nie lekceważyć symptomów i nie deprecjonować osób, które je wykazują. To bardzo rzadko jest „wymysł” i „głupota”, a rady typu „zajmij się czymś innym”, „jedz i nie wymyślaj” są najgorszymi, jakie można komuś dać.
Jak pomóc?
„Domowe” sposoby niestety nie zadziałają. Mogą wprowadzić chwilę przerwy od choroby, natomiast nieleczona z pewnością uderzy ponownie. Nie dajcie się nabrać złudzeniu, że „poradzimy sobie z tym sami”, „będziemy dbać o to, by córka jadła”. Wizyta u specjalisty jest konieczna. Im szybciej, tym lepiej.
Na co dodatkowo zwrócić uwagę? Jeśli jesteś zaniepokojonym rodzicem, zwróć proszę uwagę na aktywność swojego dziecka w sieci. Istnieją grupy zrzeszające nastolatki zaślepione żądzą odchudzania. Traktują anoreksję nie jako śmiertelną chorobę, a styl życia i wzajemnie motywują się w dążeniu do, w ich mniemaniu, perfekcji. „Motylki” (bo tak nazywają siebie członkinie ruchu) wyznają zasadę „to co mnie żywi, niszczy mnie”. Na forach poświęconych ruchowi publikują zdjęcia, filmiki, wiersze motywujące do ciągłego zrzucania wagi. Już sam fakt istnienia takich stron jest bardzo niepokojący, a co jeśli dodam, że jest to istny raj dla pedofilów polujących na zagubione dziewczynki? Niestety. Pojawia się tam wielu mężczyzn podających się za ekspertów od anoreksji, którzy w zamian za zdjęcia i filmiki oferują swoją pomoc w schudnięciu.
O zagrożeniach płynących ze stron, które promują anoreksję, opowiada film Starving in Suburbia. Może nie najwybitniejsze dzieło kinematografii, ale osobom, które nigdy nie miały do czynienia z tym zjawiskiem może ukazać zagrożenia płynące ze strony ruchu pro-ana.
Pamiętajcie- ważne by mieć oczy szeroko otwarte i reagować kiedy widzicie coś niepokojącego.